Dirk Geirnaert

Vleien en mooipraterij, het is allemaal heel menselijk. Het zoeken in de historische woordenboeken naar alle woorden die ‘vleier’ betekenen, levert dan ook een lange lijst op: we krijgen niet minder dan 45 resultaten. Vleiers zijn van alle tijden, maar de aanduidingen ervoor die komen en gaan. Een van die verdwenen vleierbenamingen is oorschalk (orescalc),…

Op 2 november gingen in het Zeeuws Museum in Middelburg de deuren dicht van een expositie over Zeeuwse klederdracht voor mannen. De NRC van dat slotweekend beschreef twee vrouwelijke bezoekers van het museum en noteerde “dat bij een van de dames de wenkbrauwen en mondhoeken olijk omhoog gingen” toen zij bij de kassa hoorde dat…

Iedereen wil uniek zijn. En veel mensen streven er naar om zich te onderscheiden in wat ze doen. Wanneer je dan te horen krijgt “dat er van jou wel dertien in een dozijn gaan”, dan is het tijd om eens kritisch naar jezelf te kijken. Of om de realiteit onder ogen te zien dat je…

Vorige week begon in Frankrijk het WK voetbal voor vrouwen. Heel Nederland kijkt uit naar de prestaties van de Oranje Leeuwinnen, dat spreekt voor zich. Maar daardoor dreigt een ander belangrijk sportevenement, nota bene het grootste Nederlandse sportevenement  van 2019, er qua aandacht wat bekaaid van af te komen. Van 3 tot en met 16…

Schelden is van alle tijden en luiheid of opportunisme zijn dat ook. Maar de scheldwoorden waarmee je iemand met die gebreken confronteert, die komen en gaan. Zo wist men in de middeleeuwen niet wat er met uitvreter of klaploper bedoeld werd en vóór 1920 had men geen idee wat een lapzwans of een loser was.…

Hot items in het politieke en maatschappelijke debat zorgen dikwijls voor een uitbundige groei van de woordenschat. Dat is duidelijk te zien bij de huidige klimaatdiscussie, die een stortvloed aan klimaattermen oplevert: klimaatbetoging, klimaatdrammer, klimaatgoeroe, klimaatmars, klimaatneutraal, klimaatontkenner, klimaatspijbelaar, klimaatvluchteling enz. Bij al deze nieuwgevormde samenstellingen spreekt de betekenis meestal wel voor zich, zeker wanneer…

Januari is de maand van de goede voornemens. Die gaan dan dikwijls over inspanningen om in het nieuwe jaar gezonder te gaan leven. Sportscholen worden vervolgens frequenter bezocht en je zoekt weer eens naar bruikbare hardloopschema’s. Maar het streefdoel is toch meestal: minder eten en minder alcohol. Dus je googelt opnieuw hoe je je BMI…

11 november is in Nederland vooral bekend als ‘de elfde van de elfde’, de start van het nieuwe carnavalsseizoen. Maar in de meeste andere Europese landen is die dag synoniem voor het einde van de Eerste Wereldoorlog. Dit jaar is dat precies honderd jaar geleden: in een treinwagon in het bos van Compiègne, vlakbij Parijs,…

In Engeland is het grappige Please try to remember the First of Octember een populair kinderboek voor beginnende lezers.  In dit boek is de First of Octember de dag waarop al je wensen uitkomen, hoe vreemd die ook zijn. De eerste oktember is dan ook een niet bestaande dag en oktember een niet bestaande maand.…

400 jaar geleden, op 23 augustus 1618, stierf geheel onverwacht Gerbrand Adriaenszoon Bredero. Hij was pas 33. Volgens de recentste opvattingen zou hij depressief geworden zijn na een ongelukkige liefde en zelfmoord gepleegd hebben. Bredero was een van de opvallendste auteurs uit de Gouden Eeuw en het is dan ook terecht dat 2018 een goed…

Veel mensen hebben vast geprobeerd de voorbije vakantie op een gezonde manier door te brengen. Dus is er ongetwijfeld veel tijd buiten gespendeerd. Want de dwingende gezondheidsslogans en -adviezen vliegen ons soms om de oren: niemand is een binnenmens – zitten brengt de gezondheid ernstige schade toe – ga sporten en bewegen – weg met…

Een tweede huis in Frankrijk is voor sommige mensen de ultieme droom, maar dat huis blijft dikwijls een luchtkasteel dat nooit werkelijkheid wordt. Voor dit soort dromen gebruikte men vroeger wel eens de benaming kastelen of burchten in Spanje. Een voorbeeld daarvan vinden we in de Middelnederlandse vertaling van de Roman de la Rose, de…

Zonder klok kan een kok het moeilijk hebben, zeker wanneer het een hobbykok is. Want hoe weet je zonder klok of  kookwekker hoelang de ideale kooktijd van een eitje is of wanneer je de taart uit de oven mag halen? Ook vroeger kende men dit probleem en in oude kookboekjes kun je daarom wel eens…

Van 9 mei tot en met zaterdag 19 mei hebben we weer de (ruim genomen) Week van het Luisterboek. De gewone Boekenweek kennen we al sinds 1932, maar de luisterboekenvariant is nog vrij jong: de eerste werd pas in 2005 georganiseerd. Het is nu dus de 13de editie, hoewel het eerste audio- of luisterboek in…

In het Nederlands kun je figuurlijk in het verdomhoekje en in de vergeethoek raken. Ook wel in het verdomboekje en in het vergeetboek. Het is niet best wanneer je daarin terechtkomt: het betekent dat men je verkettert (dieselauto’s) of dat je vergeten wordt (vergeten groente). Tot in de 17de eeuw was er nog zo’n fictief…

Voor het laatste glas dat je drinkt als afsluiter van een feestje of een gezellig cafébezoek hebben de Engelsen mooie benamingen als one for the road of nightcap. Het Nederlands heeft daarvoor het wat saaiere afscheidsglas of afscheidsdronk, maar gelukkig ook aansprekender termen als afzakkertje, uitsmijtertje of slaapmutsje. In de tijd dat het tabaksgebruik nog…

De schaatsen liggen weer op zolder en de Russische Beer, aka ’the Beast from the East’, is weer naar huis. De tuin komt uit zijn winterslaap en de vogels laten zich volop horen. Kortom, het is voorjaar. Tot in de 16e eeuw gebruikte je voorjaar echter niet om (het begin van) de lente aan te…

In 1681 kwam ’t Amsterdamsch hoerdom op de markt, een boek dat al snel een ware bestseller werd. Het boek brengt het verslag van een kroegen- en bordelentocht door Amsterdam en biedt een smeuïge inkijk in de vele rosse buurten die de stad toen telde. De auteur beschrijft daarbij levendig allerlei hoerenbedrog, de sulligheid van…

Op Valentijnsdag laat je je partner merken hoeveel hij/zij voor je betekent. Of je stuurt anoniem een bloemetje of kaartje naar de persoon op wie je stiekem verliefd bent. Kortom, je viert de liefde. Lang geleden was men daar niet zo van. Er werd zelfs meewarig aangekeken tegen wie tot over zijn oren verliefd was…

In het begin van de 16de eeuw kon je in de Nederlanden voor het eerst op het boerenerf een kalikoetse haan of kortweg kalikoet tussen de kippen zien scharrelen.  De kalikoet was een toen nog exotische vogel waarvan de naam terug te voeren was op Calicut, een belangrijke havenstad aan de Indiase zuidwestkust . Een…

Op 6 januari gaat de kerstboom de deur uit. Maar 6 januari is ook de dag waarop katholieken en protestanten Driekoningen vieren. Volgens de overlevering kwamen op die dag drie wijzen of koningen uit het oosten de pasgeboren Jezus in Bethlehem bezoeken en aanbidden. Ze hadden zich daarbij laten leiden door een heldere ster aan…

Twee weken terug  vond  in de RAI te Amsterdam de jaarlijkse Accountantsdag plaats. Maar als boekhouder werd je daar niet verwacht. Vreemd? Niet echt. Er is nogal eens onduidelijkheid over het onderscheid tussen boekhouders en accountants, en de termen worden dan ook geregeld door elkaar gebruikt. Het grote verschil is dat een boekhouder de boekhouding…

Elk jaar op 19 november wordt op initiatief van de Verenigde Naties de Wereld Toilet Dag gehouden. Zo wordt aandacht gevraagd voor het feit dat op de wereld één op de drie mensen geen goede sanitaire voorzieningen heeft. Bij ons is dat nu geen probleem meer, maar tot zowat anderhalve eeuw geleden was het toilet,…

500 jaar geleden, op 31 oktober 1517, spijkert Maarten Luther zijn befaamde 95 stellingen op de deur van de slotkerk in Wittenberg. In die stellingen klaagt hij wantoestanden in de katholieke Kerk aan. Na zijn actie zou die Kerk nooit meer hetzelfde zijn en begon de protestantse Reformatie aan een opmars. Ook de Nederlandse taal…

Wie in een oude tekst het woord dwancsoene (‘dwangzoen’) ziet staan zou in deze tijden van #MeToo en #IHave gemakkelijk op het verkeerde been gezet kunnen worden. Een dwancsoene heeft echter niets met ongewenste intimiteiten te maken. Het is een middeleeuwse rechtsterm die aangeeft dat twee strijdende partijen van hogerhand gedwongen worden tot een juridisch…

Dat tabak invloed heeft op het organisme van een roker wisten ze vroeger al. Maar in tegenstelling tot nu werd toen in de eerste plaats naar de vermeende positieve effecten van het roken gekeken. Tabak had een zuiverende werking, dacht men. Of het was in elk geval een prima huismiddeltje tegen hoofd- of tandpijn. Of,…

In het najaar worden de nachten steeds langer en de dagen steeds korter. Oktober is de maand die daarin de kroon spant, er wordt bijna twee uur aan daglicht ingeleverd. Daarom werd oktober vroeger ook wel aarzelmaand genoemd naar de oude betekenis van aarzelen, namelijk ‘in de richting gaan die de aars aangeeft, achteruitgaan’. Andere…

Binnenkort is het weer de Week van de Friet. Sinds 2014 pakt friturend Nederland elk jaar tussen 30 september en 8 oktober extra uit, dit in navolging van België waar men deze happening al bijna twintig jaar kent. De voorbije frietweken waren volgens de frietbranche een succes en ze lieten met woorden als frietlied en…

Van Nederlanders en Vlamingen wordt wel eens gezegd dat ze moeilijk met complimenten om kunnen gaan en dikwijls niet goed weten hoe ze er op moeten reageren. Het zou wel eens kunnen dat dat vroeger anders was. Men had toen in elk geval een speciaal woord om de reactie op complimentjes, geflirt of gevlei aan…

Het voorjaar en ook de zomer tot nu toe, waren extreem droog. De oerhollandse regen bleef weg en in Vlaanderen mocht je van overheidswege je verdroogde gazonnetje niet meer besproeien met leidingwater. Ook je auto wassen met water uit de kraan was taboe. De zorg om water en waterverspilling is van alle tijden. Een 150…

Vooraleer de vlaggenstok-met-vlag-en-tas uit kan, moet een eindexamenkandidaat flink aan de bak. Ook vroeger werd men gewikt, gewogen, en geëxamineerd voordat men de eerste stappen binnen een bepaalde beroepsgroep mocht zetten. De  proeveling moest daarbij als proefstuk een ambachtelijk product maken dat door de proefmeester namens het gilde werd beoordeeld. Zo bestond bijvoorbeeld een proeve…

In vroeger tijden was bier zowat overal de populairste drank. Omdat het bij de bereiding gekookt en gefilterd werd, was het veiliger dan water, dat vooral in de steden dikwijls vervuild was. De bierconsumptie was in de middeleeuwen dan ook hoog: men dronk in onze streken zo’n 300 liter bier per persoon per jaar. Het…

Afgelopen donderdag, 18 mei, hadden we weer de jaarlijkse Fiets-naar-je-werkdag. Deze nationale campagnedag is bedoeld om het gebruik van de fiets in het woon-werkverkeer te stimuleren omdat het gezond en goedkoop is, en vooral ook omdat het autogebruik erdoor verminderd wordt. Lang voor er sprake was van dit soort overheidscampagnes, en lang ook voor men…

Afgelopen 5 mei was het niet alleen Bevrijdingsdag, maar ook nog eens Verlossingsdag. 5 mei is namelijk ook de jaarlijkse Internationale Dag van de Vroedvrouw, de dag waarop er extra aandacht gevraagd wordt voor het mooie werk van verloskundigen. ‘Leve de hevemoeder!’ had een middeleeuwer dan geroepen, mocht de Dag van de Vroedvrouw toen al…

Iedereen kent P.C. Hooft als onderdeel van een Amsterdamse straatnaam. Velen kennen hem ook als een van de grote Nederlandse schrijvers uit de 17de eeuw. En sommigen weten dat hij ook belangrijke bestuurlijke functies had: Hooft was onder meer baljuw van Naarden en Gooiland, en dijkgraaf van Weesp. Vanaf 1609 woonde hij als drost van…

Met Pasen pakken we uit. Met eieren zoeken, maar ook met een mooi versierd paasontbijt of een goed voorziene paasbrunch. En dat geserveerd op paasborden in alle soorten en maten: borden beschilderd met de paashaas, konijnen of kuikentjes, borden voorzien van uitsparingen voor eitjes, een gezellig waxinelichtje of een peper-en-zoutstel, gepersonaliseerde borden met de naam…

Wie vandaag in het stemhokje wil vozen, zal door de voorzitter van het stemlokaal ongetwijfeld tot de orde geroepen worden. Een beetje flikflooien in plaats van keurig je stemrecht uit te oefenen, dat geeft natuurlijk geen pas. In de voorbije eeuwen vond men het daarentegen vanzelfsprekend dat er bij verkiezingen gevoosd werd. Voozen of vooizen…

Bedrijven die het goed doen en teambuilding belangrijk vinden, verwennen hun werknemers  ’s winters wel eens met een skiweekend in het Sauerland of in de Franse alpen. Zo’n gezamenlijk sneeuwuitje is misschien niet goedkoop, maar het is goed voor de sfeer op de werkvloer en het stimuleert het personeel om nog beter te presteren. Een…

Optochten, Raad van Elf, alaaf! en veel bier: carnaval barst dit weekend weer los. Daar horen natuurlijk verkleedpartijen en maskers bij. Soms worden zelfs speciale achtermaskers aan de achterkant van het hoofd vastgemaakt om zo de verwarring over de drager nog wat te vergroten. En de gemaskerde carnavalsvierders die helemaal los gaan, hossen als zogenaamde…

Kon je in de middeleeuwen een diploma halen in het dobbelen of kegelen? Je zou het bijna denken wanneer je ziet dat er in het Middelnederlands woorden bestaan als dobbelscole en kegelscole, en verbindingen als ter dobbelscole gaen. Bij scole hebben we echter niet te maken met de betekenis ‘onderwijsinstelling’: het woord staat hier voor…

Een van de minder bekende topstukken van het Amsterdamse Rijksmuseum is een wijnglas uit 1580. Het speciale bij dat glas is niet de ouderdom ervan maar het feit dat het niet rechtop kan staan, want onderaan zit er geen voet aan de steel, maar een metalen bol. In die bol zit een dobbelsteen: dit soort…

Zegt de buurman op 23 december: “We zijn er de komende dagen niet. Even kerst op de camping,” dan snappen we dat hij de kerstdagen gaat vieren op een gezellige wintercamping.  En zegt de buurvrouw op 27 december: “Nog even kerst aan de voordeur,” dan betekent dit dat ze de kerstdecoratie rond haar deurbel toch…

Tijdens een boottochtje langs de Wadden kan je, met wat geluk, niet alleen zeehonden, maar ook dolfijnen of bruinvissen spotten. Dit zijn geen vissen, maar zeezoogdieren, net als walvissen. In de middeleeuwen wist men ook al dat het niet om gewone vissen ging. Men noemde ze daarom ook beestelijke vissen, ‘vissen die op landdieren lijken’.…

Wie rond 1400 op zoek was naar een claptafele, ging niet naar de middeleeuwse variant van het nu zo bekende blauwgele woonwarenhuis. Een claptafele was namelijk geen tafel met een blad waarvan een gedeelte neergeklapt kan worden (vroeger hangoortafel of kortweg hangoor genoemd). Tafele in het woord claptafele betekent ‘bord, plankje’ en clappen is hier synoniem met…

Vorig jaar kwam in Aalst een ondernemer op het idee om uit honing gin te maken. Voor de honing deed hij een beroep op Antwerpse urban beekeepers. Urban is hier belangrijk, want in de stad vinden bijen, in tegenstelling tot wat je zou verwachten, op de balkons en in de tuintjes en parken dikwijls een…

Vakantietijd is voor veel mensen de tijd om de koffers te pakken en op reis te gaan. Achterblijvers wensen de vertrekkers dan goeie reis en zwaaien ze uit. Deze sympathieke gewoonte had men 400 jaar geleden ook al. Reizigers werden toen bevaarweld of men ging ze beadieuwen. In de hoop ze bij terugkomst weer gezond…

Een beetje man of vrouw laat niet met zich sollen. Dat gold ook al in de middeleeuwen. Maar in tegenstelling tot de taalgebruiker nu, wist men toen nog wel wat sollen oorspronkelijk betekende. Het woord verwees namelijk naar een balspel. De uitdrukking met iemand sollen betekent dus letterlijk ‘iemand heen-en-weer rollen of gooien als een…

“Stond een voorvader van mij in 1787 met de prins te zoenen in een kofferbak?” Deze merkwaardige vraag stelde iemand die in het familiearchief een document vond met een intrigerende maar duistere passage. Het ging hierom: in 1787 vluchtte Leidenaar Andries Verhoog naar Mechelen, want hij was zijn leven niet meer zeker. Enkele jaren later…

In 1604 schreef  Karel van Mander in zijn Schilderboeck over de oubollige versieringhen van Jeroen Bosch. Opmerkelijk, want Bosch staat bekend als een van de belangrijkste kunstenaars van de late middeleeuwen. In zijn eigen tijd (1450 – 1516) was Jeroen Bosch al trendy en werd hij veel geïmiteerd en gekopieerd. Ook nu is de kunstenaar…